Srzeński Feliks (Sokołowski de Srzeńsko, Szreński) Feliks z Sokołowa h. Dołęga (1502–1554), wojewoda płocki. Był synem Stanisława (zob.) i jego drugiej żony Małgorzaty Działyńskiej.
S. uczył się najprawdopodobniej w szkole katedralnej w Płocku; znał łacinę i niemiecki, część korespondencji prowadził także w dobrym języku polskim. Dn. 13 IV 1519 wraz z matką ustanowił fundację dla kościoła parafialnego w Srzeńsku (obecnie Szreńsk). Dn. 20 VI 1521 w Krakowie został mianowany cześnikiem gostynińskim, w styczniu 1526 na sejmie w Piotrkowie otrzymał nominację na kaszt. rypińskiego. T.r. poślubił Barbarę Kościelecką, córkę woj. poznańskiego Stanisława (zob.); 12 IV oprawił jej posag w kwocie 3 tys. fl. na swoich dobrach dziedzicznych. Na sejmie krakowskim 8 II 1527 awansował na kaszt. dobrzyńskiego. W tym okresie zaprzyjaźnił się z nowo mianowanym bpem płockim Andrzejem Krzyckim. W jesieni 1528 na jego prośbę odbił dobra prepozytury płockiej, które zajechał na polecenie Jana Leszczyńskiego, brata Rafała, poprzedniego bpa płockiego, podkomorzy płocki Andrzej Sieprski z pomocą star. płockiego Mikołaja Niszczyckiego. W r. 1529 podjął starania o uzyskanie star. płockiego; za pośrednictwem Krzyckiego został wciągnięty przez Bonę do akcji wykupu dóbr królewskich. Jesienią t.r. był w Wilnie, gdzie królowa, która otrzymała królewszczyzny płockie w dożywocie, zawarła z nim 22 X umowę w sprawie wykupu star. płockiego z rąk źle nimi gospodarującego Niszczyckiego. S. zobowiązał się wyłożyć na wykup star. płockiego i Mławy ok. 12 341 fl., Bona zaś miała wpłacić z własnej szkatuły 16 341 fl. Dn. 23 III 1530 na sejmie koronacyjnym Zygmunta Augusta w Krakowie otrzymał S. z rąk Zygmunta I nadanie star. płockiego (tenuty wraz z jurysdykcją) na zasadzie ekstenuacji, tj. do wybrania wyłożonej na jego wykup sumy, licząc rocznie 2 tys. fl. Warunki dalszego dzierżenia starostwa, miały być ustalone przez króla i królową. W wyniku zabiegów Niszczyckiego, któremu jeszcze w r. 1528 obiecano prawo wykupienia star. płockiego, przejęcie go przez Bonę i S-ego ciągnęło się do r. 1531.
Dn. 11 II 1532 na sejmie w Krakowie został S. za wstawiennictwem Bony mianowany woj. płockim. Konflikt między S-m i Niszczyckim, pogłębiony wykupem star. płockiego, został załagodzony staraniem Krzyckiego we wrześniu 1533 w Płocku, gdy doszło do ich spotkania z okazji konsekracji na bpa chełmińskiego Jana Dantyszka, z którym S. pozostawał już wówczas w dobrych stosunkach. W styczniu r.n. wraz z kaszt. bieckim Wawrzyńcem Myszkowskim oraz reprezentantami izby poselskiej został S. wydelegowany przez sejm piotrkowski do przebywającego w Wilnie Zygmunta I, aby mu przekazać informacje o przebiegu sejmu, podjętych na nim uchwałach oraz przedstawić opinie senatorów w sprawach na sejmie nie rozstrzygniętych, lecz pozostawionych do decyzji królewskiej. Tekst legacji zredagował Krzycki, który zarazem zlecił S-emu złożenie wizyty Bonie, upoważniając go do omówienia problemów publicznych i swoich prywatnych. W liście z Pułtuska datowanym 16 IX 1534 wspólnie z Krzyckim prosił S. Bonę o wstawiennictwo u króla w sprawie przyznania wakującego urzędu podsędka płockiego Feliksowi Zieleńskiemu, którego wyboru na sejmiku byli pewni. W październiku t.r. czuwał S. nad wyborem posłów na sejm z ziemi płockiej wedle życzenia królowej. T.r. dokonał egzekucji wyroku sądowego na obłożonym przez Krzyckiego klątwą Grzegorzu Skórze Obornickim, nie wiedząc o zawarciu przez Obornickiego ugody z Krzyckim, potwierdzonej 24 X t.r. przez Zygmunta I. Doprowadziło to do ostrych wystąpień rodziny ukaranego przeciw S-emu i Krzyckiemu na sejmikach i podburzania przeciw nim szlachty; zamieszanie to groziło S-emu królewską niełaską. Jednakże w obronie S-ego wystąpił sejm piotrkowski obradujący na przełomie l. 1534 i 1535, zwracając się do królowej z prośbą, by powściągnęła zuchwalstwo podburzających i umożliwiła usprawiedliwienie się S-emu. Być może, że w związku z tym udał się S. do króla do Wilna, gdzie nie tylko uzyskał przebaczenie, ale nadto 10 II 1535, za wstawiennictwem Bony i przy poparciu Dantyszka, otrzymał zwolnione przez śmierć swego teścia star. malborskie.
Nadanie to wywołało niezadowolenie w Prusach Królewskich, ponieważ S. nie był tamtejszym indygeną i na starostwo to liczyli niektórzy z panów pruskich. Dla S-ego owo korzystne materialnie nadanie oznaczało zarazem konieczność bliższego zajęcia się sprawami pruskimi i nawiązania ściślejszych kontaktów z ks. Albrechtem, z którym porozumiewał się niejednokrotnie już wcześniej z racji sąsiedztwa przez swoje dobra dziedziczne i królewszczyzny płockie. W r. 1530 pilnujący polskich interesów S. obstawał przy korzystnym dla Korony przeliczniku waluty pruskiej, żądając 4 solidów, a nie 3, jak chciał ks. Albrecht, za 1 gr polski. Od r. 1533 uczestniczył S. w pracach komisji do uregulowania granicy między Mazowszem a Prusami Książęcymi. Już w marcu 1532 zlecił król S-emu zbadanie sytuacji na malborskich Żuławach, gdzie chłopi zaczęli odmawiać swoich obowiązków wobec plebanów i – co więcej – żądać od nich udziału w naprawie grobli, w czym Zygmunt I upatrywał wpływ ruchu reformacyjnego. W kwietniu t.r., także na polecenie króla, objął S. wraz z Mikołajem Wieczwieńskim opiekę nad Elżbietą Wilkanowską i zamkiem Bratian. Włączył się także w pertraktacje z ks. Albrechtem w sprawie przeprowadzenia wodociągu z położonego w Prusach Książęcych jeziora Sergaw (Sorgaw, obecnie Dzierzgoń) do Malborka. Sprawa ciągnęła się kilka lat i była jednym z powodów konfliktów między S-m a ks. Albrechtem. Niezbyt chętni S-emu panowie mazowieccy spodziewali się, że obejmie on wakujące woj. poznańskie; liczył na to np. Niszczycki, który miał ochotę na objęcie po nim woj. płockiego. W maju 1532 uczestniczył S. w sejmiku generalnym Prus Królewskich w Malborku; wraz z Dantyszkiem i woj. malborskim Jerzym Bażyńskim podjął wówczas starania o pogodzenie z radą pruską podskarbiego ziem pruskich Stanisława Kostki, swego najbliższego współpracownika malborskiego. Latem t.r. chorował, nie mógł dotrzymać wyznaczonego na poł. czerwca terminu zjazdu w sprawie wodociągu. Wykorzystał to ks. Albrecht, śląc do królewskiej kancelarii skargę na opieszałość S-ego, z powodu której niedogodności ponoszą książęcy poddani w star. Riesenburg (obecnie Prabuty). Nie wiadomo, czy brał S. udział w burzliwym sejmie krakowskim na przełomie l. 1535 i 1536. W satyrze „Dialogus de Asiana Diaeta” został przedstawiony jako faworyt (kreatura) Bony, całkowicie pozbawiony własnego zdania. W r. 1536 nadal źle układały się stosunki S-ego z ks. Albrechtem, który obwiniał go przed królem, iż nie zapobiega krzywdzeniu jego poddanych przez mieszkańców Korony. T.r. próbował S. nałożyć nowe cła handlowe na pograniczu Korony z Prusami Książęcymi, lecz musiał się z tej inicjatywy wycofać w wyniku interwencji ks. Albrechta u Zygmunta I. Daremnie też zabiegał o pogodzenie Kostki z panami pruskimi, zwłaszcza z kaszt. gdańskim Achacym Czemą. W grudniu 1536 delegaci Prus Królewskich wnieśli na sejmie w Krakowie prośbę do króla, by nie łamał przywilejów pruskich, nadając urzędy nieindygenom.
W l. 1537–8 zajmował się S. szczególnie sprawami star. płockiego; 3 V 1537 uczestniczył w ingresie na katedrę płocką bpa Jana Chojeńskiego, 20 X r.n. witał kolejnego bpa płockiego – Jakuba Buczackiego. W lipcu 1538 doglądał z polecenia króla budowanego na terenie przyległym do zamku płockiego domu wikariuszy, czuwał też nad rozbudową klasztoru św. Wojciecha. W lutym 1539 uczestniczył w sejmie krakowskim; poparł na nim postulat posłów płockich w sprawie przestrzegania zwyczajowej odrębności Mazowsza przy redagowaniu konstytucji sejmowych. Na sejmie tym zamierzał Zygmunt powierzyć opiece S-ego upadający klasztor kartuzów pod Gdańskiem. Dn. 26 II wystawiono odpowiedni dokument w kancelarii, lecz już 28 II na życzenie strony kościelnej król wycofał się z tego zamysłu, przekazując klasztor pieczy bpa włocławskiego Łukasza Górki. W l. 1540–2 doszło do kolejnych konfliktów między S-m i ks. Albrechtem. Po wprowadzeniu przez księcia ceł na bydło sprowadzane z Mazowsza na jarmark do Soldau (obecnie Działdowo) w r. 1540 zakazał S. udziału w tym jarmarku mieszkańcom Korony, uniemożliwiając odbycie tradycyjnych targów bydłem. Doszło także do sporu przy okazji ustalania granicy między Prusami Książęcymi i Mazowszem; t.r. udał się S. do Królewca i wystąpił z żądaniem zwrotu 440 łanów położonych za granicą z Mazowszem, jako niesłusznie zagarniętych na rzecz Prus. Dochodziło także do zatargów kompetencyjnych w sprawach rozstrzygania sporów między poddanymi księcia i króla. Skargi ks. Albrechta o naruszanie jego przywilejów sądowych i zwyczajów Prus Książęcych słane do podkanclerzego Samuela Maciejowskiego nie znajdowały chyba jednak posłuchu. Latem 1541 przebywający w Wilnie przy królu S. został obdarzony kolejnymi przywilejami (m.in. ekspektatywą na dom w Piotrkowie), podobnie w r.n., gdy król przebywał w Koronie, otrzymał S. na zakończenie sejmu (1 VIII) jednorazowe prawo patronatu i prezenty na kanonikat i prebendę w kapitule metropolitalnej w Gnieźnie. Był S. zapewne także na sejmie krakowskim w r. 1543, w kwietniu t.r. uczestniczył w delegacji dostojników polskich witających w Ołomuńcu przybywającą do Polski narzeczoną Zygmunta Augusta – arcyks. Elżbietę Austriaczkę. Świetny orszak S-ego chwalił Piotr Roizjusz w pieśni „De apparatu nuptiarum […] Sigismundi Augusti […] atque reginae Elisabes…”. W r. 1544 był S. jednym z komisarzy królewskich wysłanych na majowy sejmik stanów pruskich w Malborku w związku z próbą ściślejszego zespolenia Prus Królewskich z Koroną. Z Malborka udał się wraz z pozostałymi komisarzami do Gdańska w celu rozsądzenia konfliktów społecznych i wyznaniowych. Wiosną 1545 zwrócił się do ks. Albrechta z prośbą o zmianę terminu spotkania komisarzy dla uregulowania spraw granicznych. Być może, iż wiązało się to z jego zaangażowaniem w spór z aptekarzem królowej Bony Janem Alantsee, który oskarżył go o zawłaszczenie stawu i wzgórza zwanego Winna Góra, należących do wójtostwa w Białej; posesorem wójtostwa był Alantsee, natomiast S. był tenutariuszem Białej. Wyznaczeni przez Zygmunta I komisarze, po przeprowadzeniu wizji lokalnej, przyznali 17 X t.r. sporne obiekty wójtostwu. W r. 1546 podjął S. zabiegi o przyznanie mu star. gniewskiego w Prusach Królewskich po śmierci dotychczasowego posesora Bażyńskiego. Na sejmie w Krakowie t.r. król przyrzekł mu jego objęcie, ale dopiero po upływie dwóch lat, tj. po wygaśnięciu praw do tego starostwa posiadanych przez Jana Bażyńskiego, syna zmarłego. Protestowały przeciw tym zamiarom stany Prus Królewskich. Jesienią t.r. zabiegał S. o względy nowo mianowanego bpa kujawskiego Andrzeja Zebrzydowskiego. Uczestniczył w wiosennym sejmie krakowskim w r. 1547, w maju t.r. witał w Płocku nowego biskupa – Andrzeja Noskowskiego. Nie zaprzestał swoich zabiegów o Gniew, co zostało źle przyjęte nawet przez jego przyjaciela Dantyszka, który 27 V pisał do sekretarza królewskiego Stanisława Hozjusza, prosząc o poparcie dla młodego Bażyńskiego i odrzucenie pretensji S-ego. Stwierdzał przy tej okazji, że dość jest sporów wśród panów w Prusach Królewskich i nie chciałby, aby nominacja S-ego przyczyniła nowych. Na początku 1548 usiłował S. zająć Gniew zbrojnie i dopiero gdy 11 II t.r. otrzymał od Zygmunta I obietnicę innego nadania, ostatecznie odstąpił od swoich pretensji.
Postawa S-ego po śmierci Zygmunta I nie rysuje się jasno. W czerwcu 1548 przebywał niewątpliwie w Krakowie; został wówczas obdarzony przywilejem korzystania z wypasu łąk i połowów w jeziorze Dambrowskim oraz w korycie starej Wisły, z wyrębu drewna z Wyspy Mniejszej i z innych pożytków z wsi Lichnów Większy na Wyspie Większej w Malborskiem. W czerwcu także prosił go ks. Albrecht, aby dopomógł jego wysłańcowi w przygotowaniu gospód w związku ze swym przyjazdem na pogrzeb Zygmunta I. Brak informacji w diariuszu o obecności S-ego na burzliwym sejmie piotrkowskim w końcu t.r., nie jest znane jego stanowisko wobec małżeństwa Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, ale właśnie w czasie tego sejmu (30 XI) dostał wspólnie z Janem Przerębskim, wówczas sekretarzem królewskim, prawo prezenty na najbliższą wolną kanonię w kapitule kolegiackiej w Łowiczu. W zasadzie nadal był postrzegany jako stronnik skłóconej z synem Bony, od której 30 VI 1549 otrzymał leżące w jej mazowieckich dobrach starostwa łomżyńskie i wiskie, przy czym na jej prośbę Zygmunt August nadał mu w nich prawo wykonywania jurysdykcji. W tej sytuacji S. złożył przysięgę wierności i królowi i królowej. Nastąpiło w tym okresie polepszenie stosunków S-ego z ks. Albrechtem. We wrześniu 1549 pośredniczył w kontaktach księcia z Boną, przygotowywał ich spotkanie na łowach nad granicą mazowiecką. Miała w nim wziąć udział także córka Albrechta – ks. Anna Zofia. Do spotkania nie doszło z powodu najazdu tatarskiego, o tej przyczynie była mowa w korespondencji S-ego z księciem. Brał S. następnie udział w przygotowaniach do podróży posłów książęcych w celu złożenia hołdu Zygmuntowi Augustowi; także ona nie została zrealizowana. W listopadzie zawiadomił Albrechta, że z powodu wyjazdu do królowej musi odłożyć sprawę komisji dla zbadania zatargów granicznych.
W lutym 1550 był S. w Królewcu z polecenia królowej, która pragnęła porozumieć się z ks. Albrechtem w kwestii małżeństwa królewien. W czerwcu t.r. uczestniczył S. najpewniej w sejmie piotrkowskim, udzielając poparcia planom koronacji Barbary Radziwiłłówny. Otrzymał wówczas od króla w wieczyste nadanie trzymanej dotychczas dożywotnio wsi Czermno w ziemi gostynińskiej, podwyższenie uposażenia za prefekturę malborską, przekazanie na okres trzech lat dochodów skarbowych w Gdańsku, zezwolenie na wykup wójtostwa w Łomży, darowiznę lasu i pastwisk w star. wiskim. Nadania te pozwalają wnioskować, że S. został wyrwany spod wpływów politycznych Bony i zbliżył się do króla. Wywołały one niechęć królowej, tym bardziej, że dotyczyły jej mazowieckiej domeny. S. utracił jej zaufanie. Jak można wnioskować z jego korespondencji z ks. Albrechtem, przestała go np. wtajemniczać w plany matrymonialne dotyczące królewien. Przebywała jednak u niego w Płocku w sierpniu 1551, podejmowana z dużą wystawnością. W marcu r.n. zjechała do Płocka na dłużej; nie wiadomo jednak, czy S. nie był w tym czasie na sejmie piotrkowskim (15 III t.r. dostał datowany tam przywilej na wykup wsi Lankie w pow. rypińskim). Dn. 15 V 1552 przebywał w Płocku Zygmunt August, który odwiedził tam matkę i siostry w drodze do Prus Królewskich. S. z pewnością towarzyszył królowi do końca jego podróży, możliwe, iż także w czasie pobytu w Królewcu. Dn. 1 II 1553 pisał S. z Łomży do ks. Albrechta, że spodziewa się przybycia królowej Bony i królewien na ostatki. Dn. 28 VII t.r. był w gronie senatorów witających w Ołomuńcu trzecią żonę Zygmunta Augusta – Katarzynę Austriaczkę. Roizjusz i tym razem wyróżnił S-ego w opisie weselnych uroczystości („De apparatu nuptiarum […] Sigismundi Augusti…”), dodatkowo wychwalał w osobnym wierszu („Felici Srentio”), a także – by uczcić syna – napisał w tym czasie epitafium poświęcone jego ojcu Stanisławowi. Jesienią t.r. przebywał S. głównie w swoich starostwach, zajęty odprawianiem sądów. Z tego powodu nie doszło do planowanego w październiku zjazdu komisarzy granicznych. W styczniu 1554 prosił ks. Albrecht króla, aby upomniał wyznaczonych do tej pracy komisarzy, m.in. S-ego, narzekając na przeciąganie się prac przy rozgraniczeniu. S. pozostawał wówczas w stałym kontakcie z przebywającym na Litwie królem. Dn. 9 XI 1553 otrzymał od niego zgodę na wykupienie z rąk dotychczasowych posesorów miasteczka Osmolino w ziemi gostynińskiej (4 XI wystawiono dokument nadający mu je na wieczność). Dn. 1 I 1554 w Knyszynie dał mu król duże dobra na Mazowszu w pow. wyszogrodzkim, a mianowicie wieś Dobrzanków oraz części we wsiach Łysa Góra, Zblicha, Wielodroż, Nowa Wieś, Krzyżowo, Leśno, Wężowo i Gostkowo; nadanie to potwierdził na sejmie lubelskim 19 IV i tegoż dnia dodał, z prawem dziedziczenia, część wsi Ruda z młynem oraz położony w sąsiedztwie bór zwany «objazd» w ziemi wiskiej. Ta ostatnia darowizna objęta jednak została zastrzeżeniem, iż S. będzie mógł z niej czerpać dochód dopiero po śmierci królowej Bony. Na tymże sejmie potwierdził mu król wieczyste nadanie Osmolina wraz z wójtostwem i prawem patronatu nad tamtejszym kościołem parafialnym.
Urząd woj. płockiego w połączeniu ze star. grodowym, star. wiskim i łomżyńskim, prefektura malborska dawały S-emu mocną pozycję na północnym Mazowszu i pograniczu Prus Książęcych, ale związane z tym obowiązki sprawiły, że niezbyt często mógł się pojawiać na dworze i odciągały go od aktywniejszego udziału w życiu politycznym. Stale objeżdżający podległe mu obszary, poza rodowym Srzeńskiem najczęściej rezydował S. na zamku płockim. Dla Płocka rządy S-ego oznaczały okres względnej stabilizacji, a nawet rozwoju. S. skutecznie bronił interesów miasta i nie ingerował zbytnio w jego wewnętrzne sprawy, występując w charakterze arbitra i wykonawcy mandatów królewskich. W r. 1532 wchodził w skład sądu polubownego, który wyrokiem z 3 VI zakończył spór miedzy Płockiem a Toruniem o wolny spław towarów Wisłą. Samodzielne przedsięwzięcia S-ego w Płocku nie zawsze były jednak udane. Niepowodzeniem zakończyła się podjęta przezeń próba rozstrzygnięcia sporu między zakonnikami a nowym opatem płockich benedyktynów Łukaszem z Ciechanowa (1533); na polecenie króla musiał wycofać się ze swojej inicjatywy. Kilkakrotnie naraził się mieszczanom płockim: w r. 1544 niesłusznie pozwał burmistrza i radę miejską o zaległe czopowe, z którego miasto było zwolnione z powodu pożaru. Zarzucano mu faworyzowanie pisarza grodzkiego i podwojskiego Pawła Dąbrowskiego, który prowadził handel zbożem na szkodę miasta. W r. 1543, mimo zakazu wyszynku piwa przywoźnego, wystarał się u Zygmunta I o przywilej na założenie na przedmieściu wolnej karczmy z wyszynkiem takiegoż piwa; dochód z niej był jednak przeznaczony na potrzeby zamku płockiego, który S. odbudowywał, ponieważ jego część runęła (krótko przed r. 1532) z obsuwającym się wzgórzem do Wisły. W l. 1535–7 uczestniczył w konflikcie wokół budowy wodociągów w Płocku między radą miejską a aptekarzem Alantseem, wówczas burmistrzem Płocka; potem starał się załagodzić wybuchłe na tym tle walki pospólstwa z radą, jako członek królewskiej komisji przywrócił pokój w mieście, doprowadzając ostatecznie do ugody i nowego kontraktu z Alantseem.
W dobrach starościńskich prowadził S. intensywną gospodarkę folwarczną. Postarał się o scalenie dóbr starostwa i przywrócenie mu Bielska i Płońska z przynależnymi wsiami i młynami. Poza starostwem pozostały jako osobne dzierżawy, ale także w rękach S-ego, Biała z Maszewem oraz Mława z wsiami Mławką, Modłą i Nową Wsią. Dbał o dochodowość trzymanych dóbr, inwestował w folwarczne zabudowania. W folwarku Drogoń pobudował drewniany dwór wraz z budynkami gospodarczymi. Podobną gospodarkę prowadził w innych posiadanych królewszczyznach na Mazowszu. W Osmolinie odebrał mieszczanom role i pola i utworzył tam folwark, w którym zbudował dwór. W Czermnie, gdzie także wystawił nowy dwór, podwyższył daniny chłopskie. Rozwijał hodowlę wołów i wałachów, jak wynika z nadania mu w tym celu pastwisk w star. malborskim i na Mazowszu, jednak lustratorzy dóbr królewskich w r. 1565 stwierdzali, iż S. zaniedbał hodowlę folwarczną.
S. odziedziczył znaczny majątek rodowy, który poważnie pomnożył. Ks. Stanisław Górski w komentarzu do „Acta Tomiciana” zarzucał mu wprawdzie jego roztrwonienie, lecz opinia ta okazuje się bezpodstawna. W r. 1526 wystarał się o odnowienie przywilejów przyznanych Srzeńsku dawniej, m.in. o prawo poboru cła (powtórne potwierdzenie ich dostał w r. 1550), w l. 1527 i 1538, gdy miasto nawiedzały pożary, uzyskiwał dla jego mieszkańców wieloletnie zwolnienia od szosu. W miejsce spalonego (zapewne w r. 1527) drewnianego kościoła parafialnego wystawił ok. r. 1530 nowy p. wezw. NMP i św. Jana Chrzciciela, rozbudował go później, wystawiając sobie w r. 1546 w kaplicy św. Anny renesansowy pomnik nagrobny z piaskowca, którego twórca pochodził z kręgu Jana Marii Padovano. Na cmentarzu ufundował w r. 1554, na miejscu drewnianego kościółka, murowaną kaplicę p. wezw. św. Barbary. Na wzgórzu, na którym znajdowały się ruiny dawnego grodu, wzniósł zamek z murami obronnymi o czterech wieżach i dwupiętrowym budynku bramnym, otoczonymi fosą (rozebrany na przełomie XVIII i XIX w.). W kluczu srzeńskim zasiedlał pustki, zakładając nowe wsie; do r. 1552 lokował ich siedem. S. posiadał nadto kilkanaście wsi w ziemi płockiej, gostynińskiej i na Kujawach. Niewątpliwie ciągnął korzyści z często sprawowanych tutorii, m.in. nad dziećmi i majątkiem po kasztelanach płockich Zawiszy Dłużniewskim (swym szwagrze) i Jakubie Narzymskim, a także z przyjmowania do swego herbu i wyrabiania nobilitacji plebejuszom, m.in. Janowi z Grabowa, Jakubowi, naturalnemu synowi Jakuba Kozika z Mlic (wspólnie z dworzaninem królewskim Janem Dobrzykowskim). W r. 1536 pochodzący z Sierpca bakałarz Uniw. Krak. Wojciech (Albertus Sieprczensis) dedykował S-emu przygotowane przez siebie na podstawie tablic Wojciecha z Brudzewa „Ephemerides ad annum gratiae 1537…”. S. zmarł 19 IX 1554, pochowany został w kościele paraf. w Srzeńsku (B. Paprocki zanotował napis umieszczony na jego chorągwi pogrzebowej).
Małżeństwo S-ego z Barbarą z Kościeleckich nie było udane, obrosło ono, jak i życie członków jego rodziny – niewątpliwie w dużej mierze na skutek pomówień Górskiego – czarną legendą. Faktem jest jednak, że S. miał romans ze szlachcianką Pniewską, która została zamordowana na polecenie jego żony. Ona także miała kochanka, był nim najpewniej Feliks Sieprski z Gulczewa, kaszt. rypiński. Królowa Bona, której względami cieszyła się Srzeńska, próbowała w r. 1533 pogodzić małżonków za pośrednictwem bpa Krzyckiego; S. zaprzeczył wówczas wszelkim oskarżeniom o złe traktowanie żony. Rychło przystąpiła ona do samodzielnego gospodarowania w star. płockim (w r. 1531 przeniósł S. na star. płockie oprawę jej posagu). W l. 1537–43 skupowała małe kawałki roli koło Płocka, stwarzając «swój folwarczek». W r. 1540, w wyniku skargi mieszczan płockich, iż zabiera na ten cel wspólne pożytki miejskie, zbadała na miejscu sprawę komisja królewska, nie dopatrzyła się jednak nadużyć ze strony Srzeńskiej. Po uprzednim uzyskaniu królewskich libertacji od wszelkich ciężarów na rzecz miasta obciążających grunty, folwarczek ten sprzedała Srzeńska za zgodą męża z zyskiem (za 100 kop gr). Utrzymywała dobre stosunki z ks. Albrechtem, w r. 1549 prosiła go o przysłanie siwego szczeniaka angielskiego, w r. 1550 – o sprzedanie 100 owiec śląskich.
S. pozostawił dwie córki: Annę, żonę Zbożnego Dzierzgowskiego, kaszt. sochaczewskiego, i Barbarę, która wyszła za mąż za kaszt. lubelskiego Andrzeja Firleja (zob.).
Postać S-ego na pomniku grobowym w kościele paraf. w Szreńsku (fot. w Katalogu zabytków sztuki w Pol., T. 10 z. 9); – Estreicher; – Katalog rękopisów staropolskich Biblioteki Kórnickiej XVI–XVIII w., Oprac. R. Marciniak, M. Muszyński, J. Wiesiołowski, Wr. 1985 II; – Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II; – Niesiecki; Paprocki; – Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; Słown. Geogr. (Srzeńsk); Słown. Hist. Geogr. Ziem Pol., III z. 3 s. 302–3; Urzędnicy, VI/2; – Bockelmann B., Danzigs Politik in der Reformationszeit im Briefwechsel zwischen Johann von Werden und Herzog Albrecht von Preussen, Kiel 1968 s. 199–207; Bogucka M., Anna Jagiellonka, Wr. 1994; taż, Bona Sforza, W. 1989; Borawska T., Tiedemann Giese (1480–1550), Olsztyn 1984; Deresiewicz J., Z przeszłości Prus Królewskich, P. 1947 s. 34; Giedroyć F., Wodociągi i kanały miejskie, „Przegl. Hist.” T. 5: 1907 s. 108; Lasocki Z., Szkice z życia szlachty zawkrzeńskiej w XV i XVI w., „Mies. Herald.” R. 10: 1931 nr 11 s. 241–50, nr 12 s. 265–9; Małłek J., Prusy Książęce a Prusy Królewskie w latach 1525–48, W. 1976; Nowowiejski A. J., Płock, Płock 1930; Piętka J., Mazowiecka elita feudalna późnego średniowiecza, W. 1975; Pociecha W., Arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski, „Nasza Przeszłość” T. 2: 1947 s. 48–9; tenże, Królowa Bona, P. 1949 II; Półjanowski S., Ze Szreńska, „Przegl. Katol.” 1882 nr 31 s. 487–9; Przezdziecki, Jagiellonki, I 104; Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1505–1508, Wr. 1967 s. 123–5, 140, 162, 223–4, 226; taż, Zygmunt August, król polski, wielki książę litewski 1520–1562, W. 1996; Szacherska S. M., Złoty wiek miasta 1495–1580, w: Dzieje Płocka, Płock 1978 s. 129, 131, 137, 143, 146, 158, 160, 168; Uruszczak W., Sejm koronny w latach 1506–1540, W. 1980 (mylna inform. o poselstwie S-ego na sejm 1531/2 r.); Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1979; Wojtyska H. D., Imć pana starosty płoczkiego Jędrzeja Sieprskiego z Gulczewa żywota opisanie, „Notatki Płockie” R. 11: 1966 nr 4 s. 41–4; – Acta capituli Plocensis ab an. 1514 ad an. 1577, Ed. B. Ulanowski, Arch. Kom. Hist. X, Kr. 1916; Acta Tom., X, XII, XIV–XVIII; Elementa ad fontium editiones, XXX, XXXI, XXXIV–XL, XLVIII, LII–LVII, LX–LXIII, LXV, LXVI; Hosii epistolae, I; Lustracja województwa mazowieckiego 1565, Wyd. I. Gieysztorowa, A. Żaboklicka, W. 1967–8, 1971; Lustracje województwa płockiego 1565–1789, Wyd. A. Sucheni-Grabowska, S. M. Szacherska, W. 1965; Lustracje województwa rawskiego 1564 i 1570, Wyd. Z. Kędzierska, W. 1959; Matricularum summ., IV, V nr 26, 109, 434–435, 904–905, 1029, 1042, 1159, 1330, 1393, 1641, 4838, 5164, 6200–6201, 6370, 6375, 6441, 6509, 6516, 6635, 6641, 6805, 6810, 6815; Royzii P., Carmina, Ed. B. K. Kruczkiewicz, Kr. 1900 I–II; Uchańsciana, II; Zbiór dok. m. Płocka, II; Zebrzydowskiego korespondencja (pod: Sokołowski); Źródła Dziej., V 53, 61, 124, 131; – AGAD: Metryka Kor., t. 43 k. 191, t. 44 s. 397–9, 513–17, 548, 918, 921, 926, t. 54 k. 410, 443, t. 70 k. 638v.–93, t. 72 k. 176–9v., 227–8, t. 77 k. 12, t. 82 k. 235–6, t. 88 k. 198; AP w Gd.: Listy i pisma szlachty po r. 1525, sygn. 300,52/nr 689 s. 1–109, Recesy stanów Prus Królewskich, sygn. 300,29/12 k. 283–325; B. Jag.: rkp. 6561 IV s. 531, 549, rkp. 6562 IV s. 425.
Witold Szczuczko